انتخاب و خرید اسباب بازی مناسب برای کودکان
نویسنده: اکرم آهنگر سله بنی
اشاره
اسباب‌بازی تنها یک وسیله سرگرم‌کننده نیست بلکه ابزاری برای افزایش توانایی‌ها و مهارت کودکان است. بازی کردن از همان ابتدای خلقت انسان وجود داشته و تا به امروز به شکل‌های مختلف ادامه پیدا کرده و تکامل یافته است. انسان با بازی کردن می‌تواند مهارت‌های عضلات کوچک خود را تقویت کند، مهارتی که در طول زندگی انسان بیشترین کاربرد را دارد. تمامی مهارت‌ها و توانایی‌های انسان همان مهارت‌هایی است که انسان در دوران کودکی از طریق بازی به دست می‌آورد. هیچ چیز برای کودک جای اسباب‌بازی را نمی‌گیرد. او با اسباب‌بازی خود تنها بازی نمی‌کند، بلکه اسباب‌بازی را تبدیل به موجودی جاندار می‌کند که با او دوست می‌شود، دعوا می‌کند، درد‌دل می‌کند، نصیحت می‌کند، نگرانی‌هایش را در میان می‌گذارد و استرس خود را تخلیه می‌کند. بنابراین انتخاب اسباب‌بازی مناسب برای کودکان در هر سنی بسیار حائز اهمیت است. شاید بیشتر مردم ندانند که شیوۀ انتخاب و خرید اسباب‌بازی ممکن است به ایجاد دگرگونی های اساسی در زندگی عاطفی، عقلی و اجتماعی کودک منجر می‌شود.بنابر این والدین باید در این مورد دقت کافی مبذول دارند تا اسباب‌بازی ای را انتخاب کند که با سن، رشد عقلی، روانی و اجتماعی کودک متناسب باشد.اما آنچه در این زمینه از اهمیت ویژه ای برخوردار است نوع و انتخاب اسباب بازی هایی است که برای کودکان در نظرگرفته می شود زیرا ممکن است بعضی از اسباب بازی های خریداری شده به نظر والدین جالب باشد اما جذابیت چندانی برای کودکان نداشته باشد. بنابراین ما در این تحقیق به شناسایی نکاتی که در انتخاب و خرید اسباب بازی های مناسب برای کودکان از سوی والدین باید رعایت شود می پردازیم.
مقدمه
انسان نیاز به حرکت و جنبش دارد و بازی بخش مهمی از این نیاز است. هر فرد برای رشد ذهنی و اجتماعی خود، نیازمند اندیشه و تفکر است و بازی خمیرمایۀ این تفکر و اندیشه است. کشف دنیای اطراف بخش دیگری از فلسفۀ بازی است که کودک حس کنجکاوی خود را از این طریق ارضا می کند. بازی تن و روان کودک را ایمنی می بخشد و مسؤلیت های اجتماعی و اقتصادی را که در آینده باید به دوش بکشید به او می آموزد. کودک با بازی کردن موقعیتی به دست می آورد تا اعتقادات، احساسات و مشکلات خود را پیدا کند و مهارت های زندگی را بیاموزد. رابرت وایت می گوید: ساعات زیادی را که کودکان صرف بازی می کنند نمی توان به هیچ وجه تلف شده تلقی نمود، بازی ممکن است شادی بخش باشد ولی در دوران کودکی یک کار جدی است و بدون تردید بازی بهترین شکل فعالیت طبیعی هر کودک محسوب می شود.
بــازی
فعالیتی که با میل و اختیار و با هدف سرگرمی و تفریح در اوقات فراغت انجام می‌شود، بازی نام دارد. بنابراین تعریف، بازی دارای ویژگی های زیر است:
1- بازی، فعالیتی اختیاری است.
2- کودک می‌تواند آن را به دلخواه خود رها کند و به فعالیت دیگری بپردازد.
3- بازی برای کودک خوشایند، لذت بخش و سرگرم‌کننده است.
4- بازی کودک سازماندهی، ساعت کار و وقت معین ندارد.
5- در بازی از کشمکش و پرخاش خبری نیست.
به طور کلی دو تصور نسبت به بازی وجود دارد؛
1- بازی برای سرگرمی و مشغول شدن کودک: یک نگاه اینکه چون کودک مزاحم زندگی بزرگترها است، بازی و اسباب‌بازی لازم است تا کودک را سرگرم کند. در زندگی امروزی غالباً هدف از بازی این است، در زندگی به سبک مدرنیسم هر ابزاری که به والدین کمک کند تا به برنامه های خود برسند، مفید تلقی می‌شود. کودک به هر نحوی باید مشغول شود تا والدین به کار خود برسند، به مهدکودک فرستاده شود، ساعتها به تماشای برنامه های تلویزیون بپردازد و ... ، یک نگاه به بازی این است.
2) بازی بستری برای بالندگی کودک: یک نوع نگاه هم این است که بازی و وسایل بازی باید کودک را رشد دهد، آموزنده باشد و باعث ارتقای کودک شوند. اتفاقاً در این نوع نگاه برخلاف نگاه اول، والدین باید برای کودک وقت بیشتری بگذارند. اصل حاکم بر رویکرد دوم این است که بازی، زندگی کودکانه است. یک سری از مؤلفه های کودک باید رشد کند، بازی هم زندگی کودک است برای رسیدن به رشد و کمال. مشکلی که وجود دارد این است که فرد تا سی سالگی، جدی زندگی نمی‌کند، در صورتی که زندگی از لحظه تولد، جدی است. کودک باید از زمان تولد جدی زندگی کند و جدی گرفته شود، آن قدر که می‌تواند مسئولیت داشته باشد، آنقدر که می‌تواند در تصمیمات خود یا دیگران سهیم باشد.
اسباب‌بازی نباید به معنی شوخی گرفتن زندگی کودک باشد وگرنه رویکرد سرگرمی تا آخر عمر ادامه پیدا می‌کند، کودک بزرگ می‌شود، اسباب‌بازی‌هایش هم بزرگ می‌شود، همه چیز برایش بازی قلمداد می‌شود، بازی در اینجا به معنی سرگرمی و سرگرمی همان لهو و لعبی است که در اسلام آمده است. بازی باید زندگی کودکانه باشد، اینکه پیامبر می فرماید: «وقتی سر و کارتان با کودکان می‌افتد باید مثل او رفتار کنید»، یعنی مثل او کودکانه زندگی کنید، که این در زندگی امروزی بسیار سخت است. کودکان نیز با هم بازی می‌کردند و نیاز جدی به اسباب‌بازی وجود نداشت. کودک امروز در خانه اسیر است، بچگی نمی‌کند، فقط سرگرم است. نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که بین بچگی کردن و سرگرم بودن تفاوت وجود دارد. کودک امروز با چیپس و پفک و لپ‌لپ سرگرم می‌شود.
کودکان گذشته، کودکی جدی‌تری داشتند، مثلاَ یک بچه پنج ساله فرفره می فروخت یا لواشک هایی که مادرش تهیه می‌کرد را در کوچه در بساطی که خودش ساخته بود، می فروخت. نیاز مالی مطرح نبود، فرآیند خرید برایش لذت بخش بود. عروسک های امروزی هم با عروسک های گذشته فرق کرده است. کودکان قدیم خودشان برای عروسک خود لباس می دوختند، با سنگ و گل برای عروسک ها خانه می‌ساختند.
مادر امروزی یک عروسک با چندین نوع لباس می خرد و فقط لباس آن را عوض می‌کند، با این کار در واقع کودک خرید و استفاده را یاد می‌گیرد و نه تولید و ارزش‌آفرینی و در نهایت تجمل گرایی را به کودکان یاد می‌دهند.
اسباب بازی
هر وسیله بازی برای کودکان، نوجوانان و یا حتی بزرگسالان که به قصد بازی و سرگرمی تولید شده باشد. در تعلیم و تربیت کودکان روش های گوناگونی به کار گرفته می‌شود که یکی از این روش ها روش غیر مستقیم است. کودکان عموماً به اسباب‌بازی علاقه فراوانی نشان می‌دهند و به این سبب می‌توان از اسباب‌بازی‌ها به عنوان ابزاری برای تعلیم و تربیت استفاده کرد. شیوه انتخاب و خرید اسباب‌بازی ممکن است به ایجاد دگرگونی های اساسی در زندگی عاطفی، عقلی و اجتماعی کودک منجر شود.
به طور کلی اکثر والدین را به هنگام خرید و انتخاب اسباب‌بازی می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:
1- گروهی از والدین به هنگام خرید و انتخاب اسباب‌بازی برای کودکانشان سلیقه و عقیده شخصی خود را دخالت می‌دهند و تمایلات و خواسته های کودکان را در درجۀ دوم اهمیت به شمار می آورند. حتی بعضی از آنها گمان می‌کنند که مثلاً هرگاه یک اسباب‌بازی لوکس و گران قیمتی برای کودکان خریداری کنند خدمت بزرگی به آنها کرده اند و خوشحال تر خواهند شد و حال آنکه این امر، خود، از دو لحاظ زیان آور است: اولاً از نظر اقتصادی مقداری از پول خود را بیهوده خرج می‌کنند. ثانیاً پس از خرید اسباب‌بازی چون به میل کودک انجام نگرفته است کودک از آن خوشش نمی آید و «دلزده» می‌شود.
2- گروه دیگری از والدین فقط ذوق و خواسته کودک را مورد توجه قرار می‌دهند و او را در خرید اسباب‌بازی آزاد می گذارند. با توجه به اینکه اسباب‌بازی بر روی قوای عاطفی، روانی و اجتماعی کودک تأثیر می گذارد، لذا نمی‌توان در رابطه با انتخاب چنین وسایلی به کودک اختیار کامل داد که هر نوع اسباب‌بازی را که می‌خواهد انتخاب کند.
3- گروه دیگری از والدین متأسفانه گمان می‌کنند که اسباب‌بازی‌ها فقط برای تفریح و بازی و سرگرمی کودکان درست شده است، لذا وقتی به اسباب‌بازی فروشی می روند بیشتر از این بُعد به اسباب‌بازی‌ها نگاه کرده و در واقع سراغ اسباب‌بازی‌هایی می روند که بتوانند کودک را ساکت نگه دارند تا به کارشان برسند. این گروه به راحتی تسلیم خواسته های کودکان شده و یا اینکه وقتی خودشان اسباب‌بازی می خرند بیشتر به جنبه سرگرم کنندگی آن توجه دارند تا جنبه های آموزشی، فکری، روانی و اجتماعی آن.
4- گروهی دیگر از والدین به هنگام انتخاب اسباب‌بازی ذوق و سلیقه و آرزوهای سرکوب شده دوران کودکی خویش را ملاک قرار داده و فکر می‌کنند که اگر همان اسباب‌بازی‌ها را تهیه کنند و به کودک خود هدیه دهند او را غرق در خوشحالی خواهند کرد.
ویژگی های اسباب‌بازی مناسب
نکاتی که برای خرید اسباب‌بازی‌های مفید برای کودکان، والدین باید رعایت کنند عبارتند از:
۱- اسباب‌بازی باید همواره مناسب سن کودک باشد. چون خواسته ها و تمایلات کودکان به لحاظ فیزیولوژی و روانشناسی در سنین مختلف فرق می‌کند، پس بهتر است در هر سن و سالی اسباب‌بازی مناسب همان سن را برای آنان تهیه کنیم تا موجب رشد عقلی و شخصیت آنها شود.
۲- اسباب‌بازی باید ذهن کودک را برانگیزد و او را به سوی سازندگی، خلاقیت و نوآوری سوق دهد. اسباب‌بازی‌هایی که به طور کامل ساخته شده و کودک کار کمتری بر روی آنها انجام می‌دهد (اسباب‌بازی‌های کوکی)، قوای فکری کودک را بلااستفاده می گذارد و او را تبدیل به موجودی تماشاگر، منفعل و ناظر ساخته های دیگران می‌کند و کودک را که میل به کاوشگری و کنجکاوی دارد و سعی می‌کند اسباب‌بازی را قطعه قطعه کند تا میل درونی اش را ارضا کند، دلسرد می‌کند.
۳- اسباب‌بازی خوب باید به واقعیت نزدیک باشد تا کودک از راه بازی با زندگی آشنا شود. مثلاً قیچی برای بریدن، سوزن برای دوختن.
۵- اسباب‌بازی ساخته شده هرچقدر بتواند حواس بیشتری از کودک را به کار گیرد لذت بیشتری ایجاد می‌کند. کودکان از آن چیزی را که لمس کنند، ببینند و بشنوند بیشتر لذت می‌برند تا چیزهایی که فقط مشاهده کننده آن باشند.
تصویر شمارۀ یک، بستۀ سازه های چوبی ( Plan Toys Construction Set) شرکت Plan Toys
۶- اسباب‌بازی باید ایمن و بی خطر باشد برحسب سن کودک باید توجه کنید که یک اسباب‌بازی قطعات جدا شونده ریز نداشته باشد چون کودکان به راحتی آنها را شکسته و داخل دهان می‌برند. در ضمن اگر اسباب‌بازی از سرب ساخته شده باشد، بسیار خطرناک است؛ زیرا سرب به علت نرمی زیاد به دست کودک مالیده می‌شود و به هنگام خوردن چیزی وارد بدن شده، باعث مسمومیت تدریجی در او می‌شود. این موضوع شامل اسباب‌بازی‌هایی که حاوی رنگ‌های دارای سرب هستند نیز صدق می‌کند.
۷- اسباب‌بازی خوب می‌تواند تصورات و تخیلات کودک را گسترش بخشد و میل کنجکاوی و اکتشاف را در او پرورش دهد. اسباب‌بازی‌هایی مناسب هستند که کودک روی آنها کار کند، با دست آنها را بپیچاند، بچرخاند، خم کند، ببرد (قطع کند)، رنگ آمیزی کند یا علامت بگذارد.
۸- اسباب‌بازی‌ها باید محکم و آن قدر با دوام باشند که کودکان مدت طولانی با آنها کار کنند، از نظر ظاهر جذاب و زیبا باشند تا کودکان با اصول طراحی آشنا شوند، دارای تنوع و قابلیت تغییر داشته و در فعالیت های آموزشی گوناگون مورد استفاده قرار گیرند.
۹- کیفیت و اندازه اسباب‌بازی نیز باید با سن و هیکل (قد و قواره) کودک متناسب باشد. دست و قد بچه به آن برسد. اسباب‌بازی به اندازه ای کوچک نباشد که کودک آن را به زحمت ببیند. همچنین اسباب‌بازی آن اندازه بزرگ نباشد که قدش به آن نرسد.
۱۰- اسباب‌بازی باید متناسب با جنس، ذوق و علایق کودک باشد. در زمینۀ نقش جنسیت در انتخاب بازی به وسیله کودکان تحقیقات زیادی صورت گرفته است. نکته مهم اینکه اگر والدین مشاهده کردند که پسر آنها مثلاً عروسک بازی می‌کند و یا بالعکس دختر آنها تفنگ بازی می‌کند بهتر است حساسیتی نشان ندهند به طور طبیعی در سنین هفت و هشت سالگی تفاوت های جنسی آشکار شده و هرکدام به سوی بازی‌هایی خواهند رفت که مطابق با طبیعت و انتظارات جامعه از آنان است.
۱۱- اسباب‌بازی باید وسیله ای هماهنگ با ارزش‌ها و معیارهای جامعه ای که کودک در آن زندگی می‌کند. چنین وسیله ای سبب می‌شود که کودک از آغاز کودکی، ضمن نخستین تجربه های زندگی، بسیاری از ارزش‌های معمول در جامعه را بشناسد.
۱۲- اسباب‌بازی باید انگیزه و محرک مناسب به همراه داشته باشد و بتواند توجه کودک را جلب کند. اگر بازی و اسباب‌بازی توأم با موفقیت باشد، کودک به ادامۀ بازی ترغیب می شود مثلاً وقتی کودک قطعات رنگی را بر اساس رنگ خاصی هماهنگ می‌کند یا پازلی را حل نماید، احساس موفقیت می‌کند و این موفقیت در حکم پاداشی است که وی دریافت می کند.
نتیجه گیری
اسباب‌بازی باید باعث تفکر و رشد تخیل کودک شود یا او را با مفاهیم مختلف مثل رنگ ها شکل‌ها و... آشنا سازد. از طرف دیگر متناسب با سن او باشد. اگر اسباب‌بازی برای کودک سخت باشد او را خسته می‌کند و اعتمادبه نفس او را کم می‌کند. از سوی دیگر اگر خیلی ساده هم باشد کودک را به فکر کردن وادار نمی‌کند. اسباب‌بازی مناسب، اسباب‌بازی است که خود کودک بازی کند نه اینکه اسباب‌بازی، بازی کند و کودک تماشا کند. گلسی و همکاران در مقاله خود بیان کردند که کودکان نیازی به اسباب بازیگران ندارند، آنها نیاز به اسباب بازی دارند که ایمن باشد، خوب طراحی شده باشد و متناسب با رشد کودک باشد. هنگام خرید اسباب‌بازی برای کودک، باید به تمام جنبه های آن دقت کرد تا کودک بتواند در آینده زندگی خوب و بالنده ای داشته باشد.
پیشنهادهایی برای مطالعۀ بیشتر
- Toy Commercials across Europe by De lulio,Simona; Jarrin,Zouha, Young Consumers, Quarter 2004.
- Stor Selling: How LEGO told a story and sold a toy by Fonnesbaek, Jepp, Melbye Andersen,Morten, Young Consumers, Quarter 2,2005
